مفاهیم خودکنترلی (قسمت اول)

انسانی که دارای فطرت سالم است به صورت ذاتی از انجام آشکار گناه تا حد زیادی اجتناب می‌ورزد؛ چرا که گناه به خودی خود در انظار عمومی منفور است. حال شخصیت شخص ناظر هرچه با عظمت‌تر باشد میزان بازدارندگی آن بیشتر است و اگر کسی به این اعتقاد برسد که خدای بزرگ و بلند مرتبه در همه حال حاضر و ناظر بر اعمال ماست یقینا از حریم شرع تجاوز نکرده و تلاش می‌کند تا خود را آن‌گونه که ناظر حاضر می‌پسندد بیاراید؛ قرآن کریم با توجه به این مهم با لحنی متعجبانه همراه با عتاب خطاب به گنه کاران می‌فرماید:

أَلَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ یَرَىٰ.[1]
آیا نمیدانید که خدا شما را میبیند؟!

در واقع این بسیار تعجب‌آور است که کسی خدا را حاضر ببیند و با وجود این بر خلاف آنچه او می‌خواهد عمل نماید. در آموزه‌های تربیتی اهل بیت(ع) نیز که متخذ از قرآن است به این مسئله اشاره شده است وجود مقدس امیرمومنان(ع ) با تشریح اینکه قاضی محکمه الهی به شاهدی نیاز ندارد می‌فرماید:

اِتَّقُوا مَعَاصِیَ اللّهِ فِی الْخَلَوَاتِ، فَإِنَّ الشَّاهِدَ هُوَ الْحَاکِمُ.[2]
در خلوت ها از معصیت خدا بپرهیزید چرا که آنکسی که قرار است در مورد اعمال شما حکم کند خود شاهد اعمال شماست.

در میان متون ادبی و حکمتهای صادره از جانب حکیمان و ادیبان نیز به این مسئله اشاره شده است به عنوان مثال جامی شاعر شیرین سخن پارسی در هفت اورنگ در شعری به همین مطلب اشاره کرده و می‌گوید:
 

در مقامی که کنی قصد گناه              گر کند کودکی از دور نگاه
شرم داری ز گنه در گذری              پرده عصمت خود را ندری
شرم بادت که خداوند جهان             که بود واقف اسرار نهان
بر تو باشد نظرش بیگه و گاه          تو کنی در نظرش قصد گناه[3]

در داستان کاوه آهنگر آمده است که زنی برای مخارج کودکان گرسنه خود به کاوه آهنگر مراجعه کرد ولی کاوه بر خلاف مشی جوانمردی کمک خود را منوط به تمتع جنسی از زن نمود؛ زن که چاره ای نداشت قبول شرط کاوه را منوط به این شرط کرد که برای گناه به جایی بروند که کسی او را نبیند کاوه این شرط را پذیرفت و زمانی که زن به همراه کاوه به خلوتگاهی رفتند زن به کاوه گفت تو به من قول دادی که در خلوتی دو نفره با من گناه کنی! کاوه به او گفت اینجا جز من و تو کسی نیست! اما زن رو به کاوه گفت چرا در اینجا کسی هست که در همه خلوت‌ها حضور دارد و او خدایی است که از رگ گردن به ما نزدیک‌تر است؛ اینجا بود که کاوه از گناه منصرف شد و از لحاظ روحی متحول گردید.

تقویت این دیگاه معرفتی یعنی حاضر دانستن خدا در همه عرصه‌های حقیقی و مجازی می‌تواند عامل بازدارنده از گناه و تعدی از قانون‌های الهی و اجتماعی باشد.
اگر واقعا کسی قصد اصلاح جامعه ایرانی اسلامی را داشته باشد به جای مؤلفه‌های بشر ساخته غربی باید به فکر نهادینه کردن این مفاهیم در اندیشه جامعه ایرانی باشد چرا که این گزاره‌ها با نهادهای فرهنگی ایران هم‌خوانی بیشتری دارد و قدرت نفوذ پذیری آن در جامعه ایرانی بیشتر است.